دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم داروئی
دانشکده شيمي دارويي، گروه شیمی
پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ((M.Sc))
گرایش: شيمي کاربردی
عنوان:
تهيه كرم حاوي عصاره حلزون و روغن شترمرغ و بررسي خصوصيات فيزيكوشيميايي آن
استاد راهنما:
جناب آقای دکتر محمد يوسفي
استاد مشاور:
جناب آقای دکتر عباس احمدي
نگارش:
پریسا سلیمی بهمن آباد
شماره پايان‌نامه: 74 ش ك سال تحصيلي: 93-1392
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم دارویی
دانشکده شيمي دارويي، گروه شيمي
پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ((M.Sc))
گرایش: شيمي كاربردي
عنوان:
تهيه كرم حاوي عصاره حلزون و روغن شترمرغ و بررسي خصوصيات فيزيكوشيميايي آن
نگارش:
پریسا سلیمی بهمن آباد
شهريور 1393
1- سركار خانم دكتر طناز زبردست
2- جناب آقاي دكتر اكبر اسماعيلي
با سپاس از:
استاد محترم جناب آقاي دكتر يوسفي كه بدون راهنمايي ايشان انجام اين پژوهش ميسر نبود.
با سپاس از
جناب آقای دکتر پیکری که بدون راهنمایی ایشان انجام این پژوهش میسر نبود.
با سپاس از
جناب آقاي دكتر احمدي كه پيشرفت اين پروژه را مديون توجهات و راهنمايي‌هاي ايشان هستيم.
با سپاس از
جناب آقای مهندس هاشمی مدیر عامل شرکت تولیدی بازرگانی جی که انجام این پروژه را مدیون ایشان هستیم.
تقديم به مهربان فرشتگاني كه
لحظات ناب باور بودن، لذت و غرور دانستن، جسارت خواستن، عظمت رسيدن و تمام تجربه‌هاي يكتا و زيباي زندگيم مديون حضور سبز آنهاست.
تقديم به خانواده عزيزم
فهرست مطالب
عنوانصفحه
خلاصه فارسی1
مقدمه2
فصل اول: کلیات
1-1. ضرورت اهمیت موضوع4
1-2. بیان مسئله4
1-3. اهداف5
فصل دوم: مروري بر متون گذشته
2-1. کلیاتی در مورد پوست7
2-1-1. ساختمان تشریحی پوست7
2-1-1-1. اپیدرم ((Epidermis8
2-1-1-2. درم (Dermis)11
2-1-1-3. هیپودرم (Hypodermis)12
2-1-2. اعمال و وظایف پوست12
2-1-3. انواع پوست12
2-1-4. خاصیت جذبی پوست12
2-1-5. بهداشت پوست13
2-1-6. نفوذ فرآورده‌های آرایشی به پوست14
2-1-6-1. عوامل در دو دسته عمده قابل بررسی هستند14
2-1-7. مزایا و معایب دارو درمانی از راه پوست16
2-2. امولسیون17
2-2-1. اصول مولکولی امولسیون17
2-3. کرمها18
2-3-1. مقدمه18
2-3-2. امولسیفایر18
2-3-3. رئولوژی کرمها19
2-3-4. مزایای کرمها بر سایر اشکال داروئی موضعی20
2-3-5. انواع کرم‌های پوستی20
2-3-5-1. انواع کرمها از نظر ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی21
2-3-5-2. انواع کرمها از نظر ویژگی‌های فردی فرمولاسیون21
2-3-5-3. کرم‌های مرطوب کننده و پایه21
2-3-5-4. کرم‌های محافظت دست و بدن hand and body protective21
2-3-5-5. کرم‌های محو شونده vanishing creams22
2-3-5-6. کرم‌های عمومی all- purposal cream22
2-3-5-7. کلد کرمها و کرم‌های پاک کننده22
2-4. دلایل عدم موفقیت در فرمولاسیون کرمها22
2-5. پرورش شترمرغ23
2-5-1. شترمرغ23
2-5-2. انواع شترمرغ24
2-5-3. تاریخچه کاربرد روغن شترمرغ24
2-6. لیپیدها28
2-6-1. ترکیب اصلی لیپیدهای خوراکی30
2-6-2. اهمیت تغذیه‌ای چربی‌ها و روغن‌های خوراکی33
2-6-3. اعمال غیر تغذیه‌ای چربی‌ها و روغن‌ها35
2-6-4. اسیدهای چرب36
2-6-4-1. خصوصیات فیزیکی اسیدهای چرب43
2-6-4-2. خصوصیات شیمیایی اسیدهای چرب43
2-7. اسیدهای چرب ضروری- امگا44
2-7-1. اسیدهای چرب ضروری (Essential Fatty Acids)45
2-7-2. امگا-3 (اسید لینولنیک)46
2-7-3. امگا- 6 (اسید لینولئیک)47
2-7-4. امگا- 9 (اسید اولئیک)48
2-8. منشاء نرمتنان48
2-8-1. حلزون49
2-8-2. انواع حلزون50
2-8-3. تاریخچه کاربرد ترشح حلزون52
2-9. ویتامین‌ها54
2-10. پروتئین‌ها60
2-11. اسیدهای آمینه62
فصل سوم: مواد و روش‌ها
3-1. نوع مطالعه و مکان انجام آزمایشات65
3-1-1. محدودیت‌ها و مشکلات موجود طی این مطالعه65
3-2. مواد و وسایل (روغن شترمرغ)65
3-2-1. چربی شترمرغ65
3-2-2. دستگاه‌های مورد استفاده66
3-2-3. حلال و معرف‌های بکار رفته در مرحله متیله کردن چربی66
3-3. روش کار جهت استخراج چربی67
3-3-1. تهیه چربی مناسب67
3-3-2. استخراج چربی از بافت67
3-3-3. متیلاسیون چربی برای تزریق به دستگاه GC/ MASS67
3-3-4. تزریق چربی متیله شده به دستگاه GC/MASS68
3-4. مواد و وسایل (ترشح حلزون)68
3-4-1. ترشح حلزون68
3-4-2. دستگاه‌های مورد استفاده69
3-4-3. حلال‌های بکار رفته در مرحله استخراج ویتامین A69
3-5. روش استخراج ویتامین A70
3-6. روش کار جهت تهیه پایه نیمه جامد 71
3-6-1. برای ساخت پایه نیمه جامد با روغن شترمرغ طبق روش ذیل اقدام گردید72
3-6-2. برای ساخت پایه نیمه جامد با ترشح حلزون طبق روش ذیل اقدام گردید73
3-7. بررسی‌های فیزیکی و شیمیایی74
3-7-1. بررسی یکنواختی74
3-7-2. آزمایش سیکل حرارتی75
3-7-3. آزمایش تغییرات دما75
3-7-4. آزمایش سرد و گرم شدن75
3-7-5. تعیین pHفرآورده75
3-7-6. کنترل میکروبی نمونه‌ها75
فصل چهارم: نتایج
4-1. نتایج استخراج چربی80
4-1-1. نتایج بدست آمده از آنالیزهای شیمیایی انجام شده با روش استخراج گداخت مرطوب 81
4-2. نتایج حاصل از استخراج ویتامین A ترشح حلزون82
4-3. نتایج حاصل از تهیه کرمها83
4-3-1. نتایج حاصل از آزمایشات فیزیکی بر روی کرمها84
فصل پنجم: بحث و پيشنهادات
5-1. نتیجه‌گیری93
5-2. پیشنهادات98
منابع99
خلاصه انگليسي106
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1. آمار واحدهای پرورش شترمرغ در کشور26
جدول 2-2. طبقه‌بندی لیپیدها29
جدول 2-3. میزان چربی بعضی از اقلام غذایی29
جدول 2-4. اسیدهای چرب اشباع40
جدول 2-5. اسیدهای چرب غیر اشباع42
جدول 3-1. دستگاه‌های مورد استفاده (روغن شترمرغ)66
جدول 3-2. دستگاه‌های مورد استفاده (ترشح حلزون)69
جدول 3-3. مواد بکار رفته در فرمولاسیون عمومی کرم72
جدول 3-4. نوع و مقدار مواد بکار رفته در فرمولاسیون کرم (روغن شترمرغ)73
جدول 3-5. نوع و مقدار مواد بکار رفته در فرمولاسیون کرم (ترشح حلزون)74
جدول 4-1. نتایج GC/MASS88
جدول 4-2. نتیجه تست uv- visible نمونه ترشح حلزون89
جدول 4-3. مقادیر مواد بکار برده شده در فرمولاسیون‌های 1 تا 9 بر حسب گرم و نتایج مربوط به تعیین pH و پایداری آنها90
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 4-1. هگزا دکانوئیک اسید متیل استر81
نمودار 4-2. 9- هگزا دکانوئیک اسید متیل استر82
نمودار 4-3. n- هگزا دکانوئیک اسیدمتیل استر83
نمودار 4-4. 9-12- اکتا دکا دینوئیک اسید متیل استر84
نمودار 4-5. 9- اکتا دکانوئیک اسید متیل استر85
نمودار 4-6. اکتا دکانوئیک اسید متیل استر86
نمودار 4-7. 9- اکتا دکانوئیک اسید متیل استر87
نمودار 4-8. سیس- واسنیک اسید متیل استر87
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل 2-1. لایه‌های مختلف پوست8
شکل 2-2. تصویر اولئیک اسید با پیوند سیس و ترانس37
شکل 2-3. مسير تغيير مشتقات ويتامين A به فرم فعال آن55
شکل 2-4. انواع مشتقات ويتامين C مورد استفاده در فرآورده‌هاي آرايشي56
شکل 2-5. ساختمان ويتامين E (آلفاتوكوفرول)57
شکل 2-6. ساختمان ويتامين D58
شکل 2-7. انواع مشتقات ويتامين B3 مورد استفاده از فرآورده‌هاي آرايشي58
شکل 2-8. انواع مشتقات ويتامين B5 مورد استفاده در فرآورده‌هاي بهداشتي60
شکل 2-9. ساختمان لينولئيك اسيد60
فهرست اختصارات
1. HDL: High Density Lipoprotein
2. EFA EFA: Essential Fatty Acids
3. LDL: LDL: Low Density Liporotein
4. GLA: GLA: Gama Linoleic acid
5. GC: GC: Gas Chromatography
خلاصه فارسی
هدف از انجام این پژوهش، بررسی اسیدهای چرب معمول روغن شترمرغ و تعیین مقدار رتینول موجود در ترشح حلزون جهت ساخت کرم با خواص درمانی می‌باشد.
از 3000 سال پیش خواص درمانی روغن شترمرغ برای درمان زخم‌ها، سوختگی‌ها، درد مفاصل و ناراحتی‌های پوستی، اگزما و موارد مشابه شناخته شده است.
از دوران باستان نیز ترشح حلزون در طب برای درمان دردهای مربوط به سوختگی با آفتاب، زخم‌ها و به عنوان نرم کننده پوست مورد استفاده قرار می‌گرفت.
برخی از ویژگی‌های روغن شترمرغ بدین قرار می‌باشند: عدد یونی 64/70 و عدد صابونی 184 و اسیدهای چرب آزاد مانند اولئیک اسید 21/0 بدست آمد.
اسیدهای چرب روغن بوسیله استخراج با گداخت مرطوب جدا شدند، و با دستگاه GC MASS شناسایی و جداسازی شد. این بررسی نشان می‌دهد که روغن شترمرغ به دلیل داشتن اسیدهای چرب زنجیره کوتاه که به راحتی از پوست عبور کرده حساسیت ایجاد نمی‌کند، خاصیت ضد درد و التهاب دارند و قابلیت مصرف در موارد دارویی و آرایشی و بهداشتی و غذایی را دارد در ادامه این پژوهش از روغن بدست آمده 9 فرمولاسیون کرم تهیه شد که آنالیزهای فیزیکوشیمیایی 4 مورد آنها را مناسب ارزیابی کرد.
و همچنین با توجه به خاصیت‌های درمانی ترشح حلزون بر آن شدیم که کرم با ترشح حلزون تهیه کنیم به همین منظور پس از استخراج ویتامین Aموجود در ترشح حلزون تعیین مقدار انجام شد. سپس از عصاره بدست آمده 9 فرمولاسیون کرم تهیه شد که آنالیزهای فیزیکوشیمیایی 4 مورد آنها را مناسب ارزیابی کرد.
کلید واژه: روغن شتر مرغ، ترشح حلزون، اسیدهای چرب، GC/MASS، ویتامین A، کرم
مقدمه
كاربرد فرآورده‌هاي آرايشي و بهداشتي، پيشينه‌اي به گستره‌ي تاريخ آدمي دارد. يافته‌هاي موجود از سنگ نگاره‌ها و پيشينه‌ي بيان شده‌ي سينه به سينه‌ي اين سرزمين، نشان از توجه و اهتمام مردمان ايران زمين به بهداشت و نقش آن در حفظ تندرستي دارد. آموزه‌هاي دين مبين اسلام نيز همواره بر رعايت بهداشت، حفظ پاكيزگي و پيراستن و آراستن مسلمانان استوار بوده است.
طراحي و ساخت فرآورده‌هاي آرايشي و بهداشتي نيز همانند ساير محصولات امروزي بر پايه‌ي اصول علمي بنا شده‌اند. گستره‌ي محصولات سبب شده است تا پژوهش‌هاي بسياري در اين راستا انجام پذيرد و تلاش گردد فرآورده‌هاي سالم و به دور از هر مشكلي به دست مصرف كنندگان برسد. تعداد بيشمار از مقالات علمي و كتاب‌هايي كه در زمينه‌ي دانش فرآورده‌هاي فوق انتشار يافته است، گواهي بر اين ادعا مي‌باشد.
شركت توليدي و بازرگاني جي، اولين توليد كننده‌ي كرم نرم كننده و ضد ترك پوست به عنوان نامي آشنا با بيش از نيم قرن سابقه‌ي درخشان در اذهان عمومي باقي مانده و همچنان در تأمين بهداشت و سلامت جامعه مي‌كوشد.
اين مجموعه همگام با تكنولوژي روز دنيا در لابراتوارهاي تخصصي به همت كادر متخصص و مجرب و بهره‌گيري از ماشين‌آلات تمام اتوماتيك، در راستاي توسعه و بهبود كيفيت محصولات و افزايش رضايتمندي مشتريان، رعايت الزامات قانوني، استقرار سيستم مديريت كيفيت ISO90012008 را اولويت فعاليّت‌هاي كيفي خود قرار داده است.
1-1. ضرورت اهميت موضوع
امروزه زندگی شهرنشینی و دوری از طبیعت باعث بروز بیماری‌های مختلف در انسان شده است از آنجایی که این شیوه زندگی امروز به نظر اجتناب‌ناپذیر می‌رسد راه حل‌های پیشنهادی با توجه به امکانات موجود استفاده از داروهای شیمیایی و صنعتی است. که آنها نیز مزایا و معایب خود را دارا می‌باشند. تجربه زندگی چندین هزار ساله انسان بر روی کره زمین به او آموخته که استفاده از مواد طبیعی دارای مزایای بیشتر و معایب کمتر و اثرات دارویی موثرتر است. در این راستا تولید و استفاده از محصولات جایگزین داروهای شیمیایی مانند عصاره گیاهی، جانوری و روغن‌های گیاهی و جانوری پیشنهاد می‌شود.
1-2. بيان مسأله
در دوران باستان حلزون در طب به دلیل داشتن خواص نرم کنندگی و درمان سوختگی با آفتاب مورد استفاده قرار می‌گرفت. حلزونها با ماده لزجی که از خود تولید می‌کنند در هنگام آسیب دیدن می‌توانند سلول‌های پوست آسیب دیده خود را در کمتر از 48 ساعت بازسازی کنند. بر این اساس در مطالعه حاضر نیز بر آن شدیم تا پس از استخراج رتینول موجود در ترشح حلزون و تعیین مقدار آن به منظور ساخت کرم در جهت درمان چین و چروک سود جوئیم.
روغن شترمرغ نیز از هزاران سال قبل به عنوان ماده‌ای در درمان درد و رماتیسم و به عنوان روغن خوراکی در صنایع غذایی مورد استفاده قرار می‌گرفت و به صورت سنتی به کار می‌رفته است. این روغن از 3 پرنده خانواده ratite به معنای سینه پهنان شامل ostrich, rhea, amu به دست می‌آید. مصرف مداوم آن به حفظ سلامتی پوست، عضلات و استخوان کمک می‌کند بر این اساس در این مطالعه حاضر نیز بر آن شدیم تا پس از استخراج و شناسایی اجزاء اسیدهای چرب و جداسازی آنها به منظور ساخت کرم در جهت درمان چین و چروک پوست سود جوئیم. (6)
1-3. اهداف
با گسترش روزافزون صنعت پرورش شترمرغ در ایران که با ورود 5000 جوجه در سال 1378 به طور جدی آغاز گردید و هدف از اجرای این طرح استفاده از گوشت این پرنده در درجه اول و سایر محصولات مانند پر و پوست بود و چربی این پرنده به عنوان زباله دور ریخته می‌شد، به نظر می‌رسید که چربی موجود به عنوان پتانسیلی بالقوه جهت تولید محصولات آرایشی، بهداشتی و درمانی منبع مناسبی خواهد بود. (10)
با توجه به تعداد مزارع پرورش شترمرغ موجود در کشور و مقادیر قابل توجهی از چربی تولید شده که فعلاً کاربرد خاصی برای آن تعریف نشده و با در نظر گرفتن خواص این ماده ارزشمند که حدود 3000 سال است که بشر به عناوین مختلف از آن در موارد آرایشی و بهداشتی و درمانی سود جسته است. گرچه کرم حلزون و کرم روغن شترمرغ در بازار ایران بفروش می‌رسد ولی تولید داخل نیست. در این تحقیق سعی بر این است نمونه بومی این کرم با کارایی بالاتر تهیه شود به همین دلیل ضرورت اجرای این پروژه را احساس کردیم تا در این بخش نیز مانند سایر بخش‌ها کشور را از دام وابستگی رهانیده و خودکفا شویم.
2-1. کلیاتی در مورد پوست
پوست ما، اولین نقطه تماس با جهان پیرامون ماست و با وظایف پراهمیتی که بر عهده دارد، نقش بسیار فراتر از یک پوشش ساده برای بدن ایفاء می‌کند. بعد از عضلات اسکلتی سنگین‌ترین (50% وزن کل بدن) و بعد از ریه‌ها (با احتساب کامل سطح آلوئولی آنها) وسیع‌ترین (2000 سانتی‌مترمربع) ارگان زنده بدن است.
ضخامت پوست بسیار متغیر بوده و بسته به عوامل گوناگونی نظیر سن، جنس، نوسانات انفرادی، وراثت، شغل، نژاد و … متفاوت است ولی به طور متوسط بین 7/0- 4 میلی‌متر در نوسان است.
از نظر پوشش مویی، پوست را می‌توان بر دو نوع دانست: 1) برهنه یا Glabrous که تنها در کف دستها و پاها به چشم می‌خورد و 2) مودار یا Hairyکه تمام سطح بدن را پوشانیده و از نظر کثرت و ضخامت فولیکول‌های مویی که آن را پوشانده‌اند، دارای تنوع گسترده‌ای است. (3)
pHپوست، اسیدی و اغلب در محدوده 2/4-6/5 است. این امر که ناشی از وجود اسیدهای چرب سبوم، وجود اسیدهای آمینه در لايه هیدرولیپدیک و وجود لاکتیک اسید، اسکوربیک اسید و سیتریک اسید و … در این لایه می‌باشد، شرایط را برای نمو باکتری‌ها نامساعد می‌سازد.
رنگ پوست، به عوامل متعددی از جمله نژاد، شغل، سن، شرایط آب و هوایی و … وابسته است. دو نوع ملانین موجود در اپیدرم Eumelaninبا رنگ قهوه‌ای- سیاه و Fumelanim با رنگ قرمز- زرد که توسط ملانوسیت‌ها ساخته می‌شوند، نه تنها رنگ پوست افراد را رقم می‌زنند بلکه پوشش طبیعی بدن در مقابل نور خورشید هستند.
2-1-1. ساختمان تشریحی پوست
بررسی دقیق پوست، نمایانگر وجود 3 لايه مشخص ساختمانی است. خارجی‌ترین لایه‌ها که محور اصلی را در مقاصد آرایشی، بهداشتی به خود اختصاص داده است، رو پوست یا اپیدرم نام دارد.
اپيدرم: Epidermis
درم: Dermis (Corium)
هیپودرم یا نسوج چربی زیر جلدی: (subcutaneous tissue, subdermis)
شکل 2-1. لایه‌های مختلف پوست
2-1-1-1. اپیدرم(Epidermis)
اپیدرم یا رو پوست، بیرونی‌ترین بخش پوست است و ضخامتی بین 04/0 تا 56/0 میلی‌متر دارد. این لایه از دیدگاه آرایشی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این بخش، نقش مهمی در ساختار ظاهری، رطوبت پوست و رنگ و ظاهر آن بازی می‌کند. لایه اپیدرم در واقع اولین سد دفاعی بدن در برابر عوامل خارجی می‌باشد. این ویژگی نه تنها از دیدگاه فیزیکی انجام می‌گیرد بلکه به واسطه ترکیبات پپتیدی ضد میکروبی نیز صورت می‌پذیرد. دیفنسین‌ها (defensins) و کاتلیسیدین‌ها (cathelecidins) دو گروه عمده از این ترکیبات می‌باشند که طیف عملکرد ضد میکروبی وسیعی دارند. دیفنسین که یک پپتید غنی از سیستئین و کاتیونیک می‌باشد، در بدن در دو زیرگروه آلفا، بتا دیده می‌شود، که نوع بتا دیفنسین در اپیدرم مشاهده می‌گردد. این پپتید عملکرد ضد باکتری‌های گرم منفی، گرم مثبت، کاندیدا آلبیکنس و قارچ‌ها از خودشان داده است. لایه اپیدرم از خارج به داخل شامل پنج بخش می‌باشد.
الف) طبقه شاخی (Horney Layer) stratum corneum
تعداد لایه‌های سلولی این طبقه شامل 15 الی 20 لایه می‌باشد. ضخامت طبقه شاخی در مناطق مختلف بدن متفاوت است. در بزرگسالان در ناحیه کف دست و پا، این لایه دارای ضخامت چند صد میکرون می‌باشد اما در اغلب نواحی بدن در حالت کاملاً هیدراته ضخامت آن به40 الی 10 میکرون افزایش می‌یابد. (ضخامت بین 10 الی 50 میکرون در نوسان است). سلول‌های طبقه شاخی فاقد هسته بوده تکثیر نمی‌یابند. بنابراین یک طبقه مرده قلمداد می‌شود. طبقه شاخی دارای چگالی 55/1 گرم بر سانتی‌مترمکعب می‌باشد. به علت تراکم طبقه شاخی، ارزش ضریب پخش در آن هزار مرتبه کمتر از دو لایه دیگر پوست بوده که منجر به مقاومت بالا و نفوذپذیری این لایه می‌گردد.
طبقه شاخی یک مانع محدود کننده سرعت است که حرکت مواد شیمیایی به داخل و خارج را کنترل می‌کند و نقش مهمی را در کنترل جذب پوستی مولکول‌های دارو ایفا می‌کند.
اجزاء اصلی سلولی شامل پروتئین‌ها، لیپیدها، و آب است که در حالت خشک تقریباً حاوی 85-75% پروتئین، 20-15% لیپید، 15% آب است. جدا شدن لایه‌های آن از پوست به طور متوسط یک لایه در روز و بنابراین زمان لازم برای تجدید لایه و تشکیل یک طبقه شاخی جدیدturn over) ) حدود دو هفته می‌باشد.
ب) طبقه روشن (clear layer) stratum lucidum
لایه شفاف لایه‌ای است که در سلول‌های آن هسته متلاشی شده است و کراتینه شدن سلول همراه با تغییر شکل سلول به ویژه مسطح شدن آن مشاهده می‌گردد. گاهی قطرات مواد روغنی در داخل این لایه سلولی دیده می‌شود که این امر می‌تواند ناشی از متلاشی شدن لیزوزوم‌ها باشد. لایه شفاف عموماً در نقاطی که پوست ضخیم است مانند کف پا (soles of feet) و کف دستها (palms) دیده می‌شود. برای بسیاری از متخصصین پوست این پرسش مطرح است که آیا این لایه از نظر عملکرد قابل جداسازی از سایر لایه‌های اپیدرم می‌باشد و یا تنها ناشی از روش آماده‌سازی و تهیه بافتی است. اغلب محققین این لایه و لایه شاخی را با هم یکسان در نظر گرفته و دو لایه مجزا نمی‌دانند.
ج) طبقه دانه‌دار (Granular Layer) stratum Granulosum
این طبقه از 4-1 ردیف سلول تشکیل شده است. از این ناحیه اپیدرم زنده است و فعالیتهای متابولیکی دارد، اگر چه سلول‌های پهن این لایه فاقد میتوکندری و دستگاه گلژی می‌باشند. طبقه دانه‌دار دارای ماده مهم هیالوکراتین است که منشأ کراتین پوست است که در این منطقه ساخته شده و به سمت طبقه‌ی شاخی حرکت می‌کند. وجود دانه‌های هیالوکراتین (Hyalokeratine granules) در این ناحیه علت اصلی نامگذاری آن می‌باشد. این دانه‌ها حاوی پروفیلاگرین (profilaggrin) می‌باشند که پیشتاز فیلاگرین است. فیلاگرین با تشکیل پل‌های عرضی با کراتین، سبب افزایش استحکام این پروتئین می‌گردد. بر پایه شواهد تجربی بدست آمده یون کلسیم و شکل فعال ویتامین D در رشد و تکثیر کراتینوسیت‌ها نقش دارند.
د) طبقه خاردار (Prickle Layer) stratum spinosum
این قسمت از اپیدرم، ضخیم‌ترین طبقه اپیدرم زنده است و از 3 تا 10 ردیف سلول‌های چند وجهی تشکیل یافته است که کراتینوسیت (keratinocyte) نامیده می‌شوند. محل تجمع ملانین‌ها و ایجاد رنگ پوست در این سلول‌ها می‌باشد. سلول‌های این لایه نیز از نظر میتوکندری چندان غنی نبوده و دستگاه گلژی به ندرت در آنها مشاهده می‌شود. سلول‌ها هر چه به سطح نزدیک‌تر می‌شوند پهن‌تر می‌گردند.
از ویژگی‌های سلول‌های این لایه وجود گرانول‌ها لامار است که نشانگر ساخت اولیه پروتئین کراتین است. این گرانول‌ها حاوی چربی‌هایی مانند سرامیدها، کلسترول و اسیدهای چرب؛ آنزیم‌هایی مانند پروتئاز، اسید فسفاتاز، لیپاز و گلیکوزیداز؛ و یک ترکیب پپتیدی ضد میکروب به نام کاتلیسیدین (cathelicidin) می‌باشد. پروتئین‌های لوریسین (loricin)، اینولوکرین (involucrin) و کراتولینین (keratolinin) که در لایه‌های بالاتر، به ویژه لایه شاخی، نقش ایفا می‌کنند، در این لایه ظاهر می‌شوند.
و) طبقه‌ی زایا(Germinative Layer) stratum basal
این طبقه تنها از یک لایه سلول‌های تقریباً چهار وجهی تشکیل یافته که محتوی میتوکندری‌های فراوان و دستگاه گلژی تکامل یافته است. سطح تحتانی سلول‌ها روی غشائی قرار گرفته است که غشاء بازال نامیده می‌شود. سلول‌های این لایه توسط اتصالات دسموزوم به یکدیگر چسبیده‌اند. اتصالی به نام gap junction نیز تبادل مواد بین این سلول‌ها را مسیر می‌سازد. اتصالات همی دسموزوم (hemidesmosome) نیز سبب چسبیدن سلول‌های این لایه به غشای پایه می‌گردد. این منطقه مرکز فعالیت میتوتیک بوده و منشأ اصلی سلول‌های اپیدرم را تشکیل می‌دهد. حدود 10 درصد از سلول‌های این لایه را سلول‌های بنیادی، 40 درصد آن سلول‌های حاصل از فعالیت میتوزی (postmiotic cell) و 50 درصد آن را سلول‌های تقویت کننده (amplifyimg cell) تشکیل می‌دهد. در شرایط معمول سرعت تکثیر این سلول‌ها پایین است ولی در مواردی مانند شرایط التیام زخم سرعت تکثیر افزایش می‌یابد. سلول‌های تقویت کننده، مسئول اصلی تشکیل سلول‌های لایه‌های بالاتر می‌باشند. (4)
2-1-1-2. درم(Dermis)
میان پوست، با ضخامت 3-5 میلی‌متر، وزن اصلی پوست را تشکیل می‌دهد مرکب از این بافت همبند است که از الیاف پروتئینی شامل تقریباً 75% کلاژن، 4% الاستین، 4% رتیکولین ساخته شده در یک ماتریس ژل مانند از موکوپلی ساکارید که ماده اساس نامیده می‌شود غوطه‌ور است. عروق خونی لنفاوی و اعصاب از این ماتریس عبور کرده و ضمائم پوست از قبیل غدد اکرین، آپوکرین و واحدهای پیلو سباسه در آن نفوذ می‌کنند.
درم به منظور رساندن مواد غذایی، دفع مواد زاید، تنظیم فشار و دما، بسیج نمودن نیروهای دفاعی و شرکت نمودن در رنگ پوست به جریان خون موثر و کارا نیاز دارد. شاخه‌هایی از شبكه سرخرگی خون را به غدد عرق فولیکول‌های موئی، چربی زیر جلدی و به خود درم می‌رساند. این جریان تا فاصله 2/0 میلی‌متری از سطح پوست می‌رسد به طوری که سریعاً بیشتر ترکیباتی را که از اپیدرم عبور می‌کنند جذب و به طور سیستمیک رقیق می‌کند. حجم زیاد خون در پوست برای دیفوزیون مولکول‌هایی که به مویرگ می‌رسند، نگه داشتن غلظت مولکول‌های نفوذ کننده به درم در سطح خیلی پایین، بالا بردن گرادیان غلظت اپیدرمی و بنابراین تحریک جذب پوستی به صورت سینک (sink) عمل می‌کند.
2-1-1-3. هیپودرم (Hypodermis)
گاهاً به عنوان یک طبقه مجزا در نظر گرفته نشده و در واقع لايه چربی زیر پوست است، بنابراین ضخامت نامعین و متغیری بر حسب عوامل مختلف دارد.
2-1-2. اعمال و وظایف پوست
1) حفظ مایعات و نسوج بدن
2) حفاظت در مقابل عوامل خارجی نظیر عوامل شیمیایی، میکروبی، تشعشعات حرارت
3) گرفتن تحریکات خارجی از قبیل حس لامسه، درد، حرارت و …
4) تنظیم درجه حرارت بدن
5) سنتز و متابولیسم
8) ترشحات غدد
7) دادن صفات مشخص کننده دو جنس از یکدیگر
8) تنظیم جزئی فشار خون در نتیجه انقباض و انبساط عروق
2-1-3. انواع پوست
پوست به چهار گروه تقسیم‌بندی می‌شود:
1) پوست طبیعی (نرمال)
2) پوست چرب
3) پوست خشک
4) پوست‌های مختلط MIXED TYPE
2-1-4. خاصیت جذبی پوست
آب: توسط پوست جذب نشده و فقط باعث تورم سلولی در سطح پوست می‌شود.
گازها: جذب آنها به فشار، درجه حلالیت آنها در چربی و لیپوئیدها و درجه حرارت بستگی دارد. مثلاً اکسیژن فقط قابلیت جذب داشته ولی دی اکسید کربن هم قابلیت جذب و هم قابلیت دفع دارد.
اسانس‌های گیاهی: این مواد قدرت نفوذ بالایی در پوست دارند. از مواد دیگر با جذب بالا می‌توان از حلال‌هایی مانند اتر و کلروفرم (و تا حدودی الکل و استن) نام برد.
ویتامین‌ها: ویتامین‌های محلول در چربی و حتی تعدادی از ویتامین‌های محلول در آب (مثل ب و ث) بخوبی جذب پوست می‌شوند.
روغن‌ها و چربی‌ها: منابع این مواد را می‌توان بطور کلی از حیوانات، گیاهان و منابعی نام برد که بسته به نوع آنها از درجه بالای جذب تا عدم جذب پوستی متفاوتند. (5)
2-1-5. بهداشت پوست
اگر به پوست توجه و رسیدگی نشود، از سطوح ناهموار و برجستگی‌های ناموزونی پوشیده خواهد شد. به دلیل تغییراتی که در طی سالیان متمادی در بخش درم به وجود می‌آید، پوست رو به پیری می‌رود که در این حالت از رطوبت درم کاسته شده و انعطاف‌پذیری رشته‌های کلاژنی از بین می‌رود و در ضمن با گذشت زمان مواد رنگدانه‌ای بیشتری در پوست ظاهر می‌گردد. لکه‌های قهوه‌ای که بر پوست ظاهر می‌شوند به دلیل فقدان ترشحات استروژنی تخمدان می‌باشد و اشعه خورشید در پیر کردن پوست نقش بسزائی دارد و نیز استفاده از کرم‌های نرم کننده و مرطوب کننده سبب انعطاف بیشتر و نرم نگه‌داشتن بخش خارجی پوست می‌گردند.
به منظور نگهداری حالت و شکل خوب پوست تمرینات زیر بایستی بطور روزانه انجام شود:
پاک کردن، تازه کردن، حالت دادن، تقویت، مرطوب کردن پوست
برای پاک کردن بهتر است از شیرهای پاک کننده یا کرم‌های پاک کننده استفاده شود.
پاک کننده آرایشی، امولسیون روغن در آبی است که برای تمیز کردن مواد آرایشی از روی صورت مناسب است.
برای تازه کردن پوست می‌توان از تونیک‌های ویژه نوع پوست استفاده نمود. این نوع از محصولات با خاصیت تازه کنندگی، روشن کنندگی و سفت کردن پوست رل مهمی در جوان سازی دارند.
پوست نیاز به تغذیه دارد و به این منظور از کرم‌های آرایشی استفاده می‌شود که به صورت یک لایه محافظ بر روی پوست صورت آنرا از خاک و هوای نامناسب محافظت می‌کند. کرم‌های مرطوب کننده همزمان با بالا رفتن سن و پایین آمدن مقدار رطوبت برای جلوگیری از خشک شدن پوست استفاده می‌شوند. وظیفه‌ی اصلی این کرمها ممانعت از تبخیر رطوبت می‌باشند. این فرآورده بر خلاف کرم‌های مغذی مقدار روغن کمتری دارند. (5)
2-1-6. نفوذ فرآورده‌های آرایشی پوست
در یک پوست سالم و نرمال، حضور سلول‌های کراتینیزه شده و چربی‌های غیر قطبی که به طورگسترده‌ای سیمان بین سلولی لايه شاخ را تشکیل می‌دهند. به عنوان عوامل اصلی موثر در ایجاد یک سد قوی محسوب می‌گردند. با این حال قابلیت نفوذ بسیاری از مواد اولیه‌ای که در فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی به کار می‌روند به داخل اپیدرم و حتی عبور این مواد از خلال اپیدرم به اثبات رسیده است. آنچه در مورد این نوع فرآورده‌ها مهم است نفوذ مواد مورد نظر موجود در فرمولاسیون به داخل اپیدرم به ویژه طبقه شاخی است.
راه‌های نفوذ عبارتند از:
لایه‌های مختلف پوست (جذب اپیدرمی)
1) داخل سلولی
2) بین سلولی
2-1-6-1. عوامل در دو دسته عمده قابل بررسی هستند:
الف) عوامل مربوط به فرد:
عواملی مانند حالت سلامتی پوست، میزان گردش خون موضع، ضخامت طبقه شاخی، هیدراتاسیون و دمای پوست در این دسته قرار می‌گیرند.
ب) عوامل مربوط به فرمولاسیون:
عواملی چون اجزاء فرمولاسیون واکسی پیانها و … در این گروه مورد بحث قرار می‌گیرند.
از میان اجزاء فرمولاسیون سه رده اصلی موثر در نفوذپذیری عبارتند از:
1) مواد تر کننده:
پروپیلن گلایکول، پلی اکسن اتیلن گلیکون و حلال‌های آلی مثل اتانول
2) مواد فعال در سطح
که یکی از ارکان سیستم‌های کرمی و امولوسیونی و یکی از توجیه کنندگان برتری نفوذ کرمها بر سیستم‌های غیر امولوسیونی می‌باشند. در بین انواع سورفکتانت‌ها، نوع آنیونی بیش از کاتیونی و نوع کاتیونی نیز بهتر از غیر یونی، قدرت شکستن سد طبقه شاخی و نفوذ به آن را از خود بروز می‌دهد. (53)
3) مواد سرعت دهنده و بالا برنده میزان نفوذ:
مکانیسم عمل این دسته از مواد مربوط به کاهش مقاومت سد لايه شاخی ناشی از آسیب برگشت‌پذیر سد پوستی یا ماهیت فیزیکوشیمیایی آن می‌باشد. از بین این ترکیبات DMSO دی میتل سولفاکساید، DMA دی میتل استامید، DMF دی میتل فرمامید از نظر شدت اثر و میزان مصرف و برگشت‌پذیری اثر بر سایر ترکیبات برتری دارند.
DMSOدر مجاورت آب پوست قادر به ایجاد اندکی حرارت است، هر چند این امر بسیار گذرا است .ولی شاید همین افزایش دمای پوست به تسهیل جذب کمک می‌کند.
اولئیک اسید و ماده‌ای به نام Azone (موثر در چربی‌های بین سلولی) نیز در این دسته ذکر شده‌اند.
علاوه بر موارد فوق، آن دسته از مواد به کار رفته در فرمولاسیون که دارای قدرت پوشانندگی، occlusive بالایی هستند نیز با افزایش هیدراتاسیون لايه شاخی نفوذپذیری آنرا افزایش می‌دهند و بدین ترتیب میزان جذب مواد مورد نظر فرمولاسیون را بالا می‌برند. از ترکیبات فنل، اوره، نمک‌های آلومینیم و اسانس‌ها نیز به عنوان مواد موثر در نفوذپذیری یاد شده است. (27)
2-1-7. مزایا و معایب دارو درمانی از راه پوست
– در استفاده از راه پوست، اثرات غیر قابل پیش‌بینی عواملی چون تغییرات pH، فعالیتهای آنزیمی، اثر گذر اول کبدی و متابولیسم دارو در حد غیر مطلوب و تداخل دارو با خوردن و آشامیدن که به دنبال مصرف خوراکی فرآورده‌های دارویی حادث می‌شود، حذف می‌گردد.
– در دسترس بودن ناحيه آزادسازی و عدم وجود عوامل بیولوژیکی مداخله‌گر، به صاحب نظران مربوطه قدرت و قابلیت اعمال اثر قابل توجیهی می‌بخشد.
– یکی از راه‌های جانشینی برای مواقعی که تحت اثر وضعیت‌های نامناسب مانند تهوع، استفراغ یا اسهال تجویز خوراکی دارو امکان‌پذیر نیست.
کاهش بروز خطرات احتمالی و مواردی چون عدم پذیرش بیمار که در برخی از راه‌های تجویز دارو به خصوص تزریقی وجود دارد.
– فراهم آوردن امکان ارائه چندین دز با یک کاربرد که متعاقباً با پذیرش بیشتری از جانب بیمار همراه خواهد بود.
– وسعت بخشیدن به فعالیت داروهایی که نیمه عمر کوتاهی دارند از طریق کاربرد مخزنی از ماده موثر در سیستم تحویل دهی دارو و فراهم آوردن آزادسازی کنترل شد.
امکان پایان بخشیدن سریع به اثرات دارویی از طریق برداشتن فرمولاسیون سیستم مورد استفاده از سطح پوست است.
از معایب آن این است که داروهای حساسیت‌زا و تحریک کننده امکان کاربرد ندارند و تنها آن دسته از داروهایی که قدرت اثر بالا (potent) دارد به منظور فرموله شدن به شکل فرآورده‌های پوستی مناسب می‌باشند، چرا که نفوذپذیری مواد از این راه به علت وجود برخی از ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی پوست، با محدودیت‌هایی رو به روست و از این جهت تا حدی با خصوصیات فوق‌الذکر برای دارو جبران‌پذیر می‌باشد.
2-2. امولسیون
امولسیون به مخلوطی از دو یا چند مایع گفته می‌شود که مخلوط ناشدنی باشند. امولسیون بخشی از یک کلاس کلی‌تر از سیستم‌های دو فازی به نام کلویید می‌باشد. اگر چه گاهی این دو واژه گاهی به جای هم به کار برده می‌شوند. اما زمانی از امولسیون استفاده می‌شود که هر دو فاز جدا و پیوسته، سیال باشد. در امولسیون یک مایع (فاز جدا) در مایع دیگر (فاز پیوسته) وجود دارد. شیر، سرکه، سس مایونز و برخی از مایعات در برشکاری فلزات نمونه‌هایی از امولسیون می‌باشند، لایه پوشش دهنده فیلم عکاسی که امولسیون نامیده می‌شود، در حقیقت یک کولوئید حساس به نور است.
کلمه امولسیون از یک لغت لاتین به معنی “در شیر” یعنی مخلوط چربی شیر در آب گرفته شده است. دو سیال می‌توانند به شکل‌های مختلفی امولسیون تشکیل دهند. به عنوان مثال امولسیون روغن در آب، در یک حالت روغن به عنوان فاز جدا در آب که خاصیت پراکندگی دارد مخلوط شده، حالت دیگر اینکه آب می‌تواند به عنوان فاز جدا در روغن تشکیل امولسیون دهد. امولسیون‌های چند گانه نیز وجود دارد مثلا امولسیون آب در روغن در آب یا روغن در آب در روغن.
2-2-1. اصول مولکولی امولسیون
جمله معروف like attracts like می‌گوید: مواد مشابه یکدیگر را جذب می‌کنند. مولکول‌های مشابه، مثل آب و اتانل، تمایلی به جدا شدن نشان نمی‌دهند، چرا که نیروهای چسبندگی بین مولکول‌های آب و اتانول با قدرت نیروی پیوستگی مولکول‌های آب- آب و اتانول- اتانول برابری می‌کنند. زمانی که (مثلاً) پارافین مایع در مجاورت آب قرار می‌گیرد، نیروی چسبندگی بین مولکول‌های آب- پارافین، در مقایسه با نیروی پیوستگی آب- آب و پارافین- پارافین، بسیار ضعیف و قابل چشم‌پوشی است و در نتیجه، باعث جداشدن سریع مولکول‌ها و دو فازی شدن مخلوط خواهد شد. در سیستم‌های دو فازی ممکن است یک فاز به کمک ترکیبات امولسیون کننده به صورت انبوهی از قطرک‌های مستقل و پراکنده در فاز دیگر توزیع شود. در این حالت، اول را فاز داخلی یا ناپیوسته Internal or Discontinuous phase و دومی را فاز خارجی یا ناپیوسته External or phase continuous می‌نامیم. بر اساس نوع فاز داخلی و خارجی کرمها و امولاسیون‌های آرایشی به دو دسته آب در روغن (W/O) و روغن در آب (O/W) تقسیم می‌شوند. در حالی که فاز داخلی بصورت ذرات ریز در فاز خارجی پراکنده شده، سطح تماس بین دو فاز افزایش فوق‌العاده‌ای یافته است و تعجب‌آور نیست اگر بگوییم، طبیعت فیزیکوشیمیایی سطوح تماس و تداخلات دو فاز در این سطوح، خواص نمایی سیستم را رقم می‌زند.
2-3. کرمها
2-3-1. مقدمه
در زمینه فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی، کلمه کرم معمولاً بیانگر یک امولوسیون مایع وسیکوز و یا نیمه جامد است. چنانچه این امولوسیون، از وسیکوزیته کمی برخوردار باشد، به نحوی که بتواند جاری شود، لوسیون نام دارد. با این حال، لوسیونها و کرمها هر دو تحت عنوان کلی کرم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. این گروه مهمترین و پرفروش‌ترین بخش فرآورده‌های آرایشی را به خود اختصاص می‌دهند و در هر کمپانی مواد اولیه یا آرایشی و بهداشتی، در این زمینه زمان زیادی صرف ایجاد مواد اوليه برتر و جدید یا فرمولاسیون‌های ممتاز و مترقی می‌گردد.
تعداد و تنوع مواد ارائه شده به حدی بالاست که شاید هیچ کتابی تا به حال نتوانسته باشد فضای لازم برای لیست کردن تمام آنها را فراهم کند.
مهارت و توانایی یک متخصص آرایشی و بهداشتی، دنباله روی کورکورانه فرمولاسیون‌های موجود نیست. بلکه، این تخصص قدرت مطالعه و بررسی این فرمولاسیون‌ها و تغییر آنها بر اساس تمایل و یا نیاز مورد نظر او را به وی خواهد داد. (27)
2-3-2. امولسیفایرها
مصرف سورفکتانها، یک سد فیزیکی در سطوح تماس دو فاز ایجاد می‌کند که نه تنها تمایل به انفکاک را کاهش می‌دهد، بلکه از تماس قطرکها با یکدیگر به عمل می‌آورد. به طور همزمان با کاهش کشش سطحی در سطوح تماس دو فاز، عمل امولیسیفه شدن را تسهیل می‌کند. یافتن موادی که بتوانند در سطح تماس آب- روغن اقامت نمایند، تنها بر پایه تمایلات شیمیایی دو گانه این مواد امکان‌پذیر می‌گردد، به طوری که خصوصیت مشترک تمامی این مواد وجود یک سر قطبی polar و یک سر غیر قطبی nonpolar است.
به این ترتیب یک قسمت مولکول تمایل به فاز آبی (هیدروفیل) و سر دیگر آن تمایل به فاز روغنی دارد (لیپوفیل) این دو تمایل باید در موقعیت تعادلی خوبی قرار گیرند و هیچکدام دیگری را کاملاً مغلوب نسازند. موادی با این خواص مواد فعال در سطح نام دارند که به طور مختصر سورفکتانت گفته می‌شوند. این مواد علاوه بر توان امولسیون سازی، در صنایع به عنوان حل کننده، تر کننده، پخش کننده و … مصارف فراوانی دارند. وجود همین مواد در کرمها و امولسیون‌های پوستی با کاهش کشش سطحی و خاصیت ترکنندگی شرایط نفوذ هر چند بهتر مواد موجود در پایه کرم و امولسیون را به پوست فراهم می‌آورد. (44)
نکته‌ای که در اینجا باید به آن اشاره شود این است که حتی این سیستم‌های ساده امولسیونی، هنگامی که با امولسیفایر همراه می‌شوند نباید به عنوان سیستم‌های دو فازی شناخته شوند. بلکه سطح تماس دو فاز که حاوی امولسیفایر است حال باید به عنوان فاز سوم مطرح شود.
2-3-3. رئولوژی کرمها
تعریف کلمه رئولوژی از دو کلمه لاتین rheo (به معنای جریان یافتن) و logosبه معنای علم مشتق شده است و اولین بار توسط crawford و Binghamبه منظور توصیف خواص جاری شدن مایعات و تغییر شکل جامدات به کار گرفته شد.
رفتار رئولوژیک کرمها نه تنها از دیدگاه اثر بر احساس و پذیرش مصرف کننده، بلکه به علت اهمیت آن در پروسه تولید برای دستیابی به بهترین عملکرد آن در مصرف یا تولید، یک خصوصیت حیاتی محسوب گردد. به عنوان مثال قابلیت پخش spereadability کرم‌های آرایشی (یا داروئی) و ویسکوزیته مناسب آنها به منظور رسیدن به محصول قابل قبول، الزامی است.
به طور کلی، کرمها دارای رفتار رئولوژیک غیر نیوتونی non-Newtonianهستند و این امر باعث پیچیدگی تفسبر کمی و آماری، بین فرمولاسیون‌های متفاوت می‌شود.
در سیستم‌های نیوتونی، ویسکوزیته در واقع هیچگونه ارتباطی با گرادیان سرعت جریان velocityماده ندارد، در حالی که در یک سیستم غیر نیوتونی همیشه نوعی ارتباط وجود دارد که بر اساس، همین نوع ارتباط آنها ره به زیر گروه‌های پلاستیک، پسوند و پلاستیک و متسع شونده تقسیم می‌کنند. (36)
معمولاً امولسیونها دارای رفتار تیکزوتروپ thixotropهستند، این بدین معناست که دارای قابلیت ارتجاعی هستند و به عبارت دیگر، زمانی که ویسکوزیته به خاطر افزایش شدت جریان کاهش یافته باشد، در نهایت کاهش شدت جریان باعث افزایش ویسکوزیته می‌گردد. این افزایش ممکن است فوری نباشد و برگشت ویسکوزیته سیستم به حالت اولیه می‌تواند به طور کامل به آهستگی صورت بگیرد. (36)
2-3-4. مزایای کرمها بر سایر اشکال داروئی موضعی
یکی از مهمترین مزایای کرمها این است که امکان مصرف همزمان مواد محلول در آب و محلول در چربی فرآورده‌های آرایشی، بهداشتی و یا داروئی وجود دارد، بعلاوه کرمها (در مقایسه با محلول‌ها و لوسیونها) به علت باقی ماندن در پوست ماده موثر مورد نظر را به مدت بیشتر و در نتیجه با کارایی بهتر در اختیار سلول‌های پوست قرار می‌دهند، این در حالی است که در مقایسه با پمادها ظاهر ناپسندی را برای پوست مصرف کننده ایجاد نمی‌کنند.
خاصیت هیدروفیلی- لیپوفیلی پایه کرم وجه تشابه آن با پوست محسوب می‌گردد و بدین وسیله امکان جذب و نفوذ هر چه بهتر ماده یا مواد موجود در فرمولاسیون فراهم خواهد آمد. علاوه بر موارد فوق اجزاء به کار رفته در فرمولاسیون کرم از قبیل امولسیفایرها، مواد تر کننده، مواد پوشاننده، مواد مرطوب کننده و … هر یک به نوبه خود و با مکانیسم خاص خود نفوذ به پوست را تسهیل می‌کنند. (17)
در کنار تمام موارد ذکر شده که از دیدگاه یک فرمولاتور یا پزشک مطرح است، شکل ظاهری مطلوب و قابل قبول کرم و عدم احساس ناخوشایند در هنگام مصرف موجب محبوبیت فراوان آن نزد مصرف کنندگان و رواج مصرف روزانه و مرتب انواع آن شده است.
2-3-5. انواع کرم‌های پوستی
دسته‌بندی انواع کرمها از نقطه نظرهای مختلفی امکان‌پذیر است که در زیر به بررسی آنها می‌پردازیم:
2-3-5-1. انواع کرمها از نظر ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی
در این نوع تقسیم‌بندی مواردی از قبیل نسبت حجمی روغن به آب، طبیعت فاز پیوسته، pH امولسیون، نوع امولونیت مصرفی، slip point فاز روغنی مد نظر می‌باشند.
به عنوان مثال از لحاظ مقدار فاز روغنی کرمها را در چهار گروه اصلی زیر جای می‌دهند:
– کرم‌هایی که فاز روغنی آنها کمتر از 25 درصد است.
– کرم‌هایی که فاز روغنی آنها بین 25-50 درصد است.
– کرم‌هایی که فاز روغنی آنها بین 50-90 درصد است.
– کرم‌هایی که فاز روغنی آنها بیشتر از 90 درصد است.
2-3-5-2. انواع کرمها از نظر ویژگی‌های فردی فرمولاسیون
بدون شک این روش به منظور طبقه‌بندی چندان مناسب نیست چرا که تنوع فراوانی در ظاهر، بافت یا dextuse راحتی بخش، سرعت جذب و احساس مصرف کننده وجود دارد و به علاوه موارد ذکر شده قابل اندازه‌گیری نیستند و به این ترتیب مرز بین طبقات مختلف به طور کامل معین نمی‌شود.
این دیدگاه بهترین و رایج‌ترین روش برای تقسیم‌بندی کرم‌هاست که در زیر به آن می‌پردازیم:
2-3-5-3. کرم‌های مرطوب کننده و پایه
این دسته از کرمها، به منظور نرمتر نمودن طبقه شاخی و افزایش هیدراتاسین این طبقه، ترمیم و برطرف نمودن حالت خشکی پوست به کار می‌روند. معمولاً O/W یا W/Oهستند. محتوای روغنی این دسته از کرمها و کرم‌های محو شونده کم است.
2-3-5-4. کرم‌های محافظت دست و بدن
این دسته از کرمها ممکن است محتوی عوامل محافظ به طور مثال سیلیکون یا لانولین باشند. میزان فاز روغنی مورد مصرف در این کرمها در حد متوسط (بیشتر از دو گروه قبلی) است. کرم‌هایی که فاز روغنی آنها کمتر از 25 درصد است و به طور معمول از نوع O/Wهستند.
نکته جالب اینکه فرم لوسیون این دسته از کرمها از محبوبیت بیشتری در میان مردم برخوردار است. (17)
2-3-5-5. کرم‌های محو شونده
وجه تسیمه این کرمها مربوط به حذف سریع آنها از سطح پوست می‌باشد (از بین رفتن=vanish) این کرمها، امولسیون W/Oهستند که بر پایه اسید استاریک ساخته می‌شوند. این اسید علاوه بر اینکه در تشکیل امولسیون دخالت دارد در تماس با پوست و حرارت آن نرمتر گردیده، به شکل مناسبی کریستالیزه می‌شود و بدن جهت، لایه حاصله از آن در سطح پوست، تقریباً نامحسوس و نامرئی می‌باشد و این باور پیش می‌آید که کرم بلافاصله جذب شده است.
2-3-5-6. کرم‌های عمومی
به راحتی می‌توان از نام این کرمها به این نکته پی برد که این دسته کرمها به منظور مصرف عمومی و همگانی فرموله می‌شوند. ممکن است از نوع O/W یا W/Oباشند و احساس چربی ملایمی را روی پوست ایجاد کنند. (54)
2-3-5-7. کلد کرمها و کرم‌های پاک کننده
وجه تسیمه کلد کرمها، خنک شدن پوست در هنگام مصرف آنهاست. این احساس ناشی از تبخیر آب موجود در فرمولاسیون فرآورده است. این دسته از کرمها، امولسیون W/O یا O/W هستند که میزان فاز روغنی در آنها بطور معمول متوسط یا زیاد است و در حال حاضر غالب کلد کرمها بر مبنای موم زنبور عسل تهیه می‌شوند. این موم دارای اسید سروتیک آزاد است که علاوه بر این که در عمل امولسیون سازی دخالت می‌کند شکل و جلای خاصی به کرم می‌دهد. کرم‌های ماساژ و کرم‌های شب نیز در این گروه مورد بررسی قرار می‌گیرند. (17)
2-4. دلایل عدم موفقیت در فرمولاسیون کرمها
عواملی که می‌توانند در مردود شدن یک فرمولاسیون دخیل باشند عبارتند از:
الف) ناکافی بودن ماده امولسیون کننده البته به ندرت اتفاق می‌افتد چون معمولاً در فرمولاسیون بیش از مورد نیاز امولسیفایر به کار رفته است.
ب) تجزیه ماده امولسیون کننده که می‌تواند به علت فعل و انفعالات شیمیایی یا تأثیر فعالیت میکروبی یا تداخل اثر با یکی از اجزاء فرمولاسیون باشد.
ج) تغییرات حرارتی نیز ممکن است در فرمولاسیون اختلال ایجاد کنند. بدین ترتیب ازدیاد دما در فرمولاسیون کننده‌های حساس به حرارت باعث جدایی دو فاز یا تغییر فاز می‌شود.
د) گاهی اوقات افزودن الکترولیت باعث تجزیه امولسیون می‌گردد. مثلاً حضور نمک‌های کلسیم در امولسیون‌های حاصل صابون‌های تری اتانول آمین
ه) انبار کردن طولانی مدت روغن‌های حیوانی و گیاهی باعث تندشدگی Rencidity آنها شده و در نتیجه، تفکیک فازها می‌شود. (26، 45)
2-5. پرورش شترمرغ
در حدود سال‌های 1860 تقاضای زیادی برای پرورش شترمرغ منجر به اهلی کردن آن در آفریقای جنوبی شد. پس از اختراع دستگاه جوجه‌کشی مصنوعی در سال 1870 این کار تبدیل به حرفه‌ای بسیار سودآور
قیمت: تومان